“Op school werd de bekende methode Leefstijl gebruikt”, vertelt Judith, “maar die sloot totaal niet aan bij onze leerlingen. Die zijn streetwise en hebben meestal veel meegemaakt. Daar pasten de gewone methodethema’s niet goed bij. Ook waren de opdrachten niet afgestemd op de leeftijd van onze oudere leerlingen. We hebben hier ook leerlingen van midden-twintig.”

Leerlingen in beeld

Leerlingen van Het Kwartier kampen veelal met complexe problematiek, die zich internaliserend uit in angststoornissen of depressies, of juist externaliserend in antisociaal, impulsief en agressief gedrag.

Relationele problemen, verstoorde gezinsrelaties, geldzorgen: die komen allemaal de klas in en dat levert vrijwel dagelijks spanningen op. “Rechtstreeks vragen naar emoties valt niet goed bij onze leerlingen”, legt Judith uit.

Door het grote verloop – leerlingen stromen steeds in en uit - is het continu bevechten van een plek in de groep een andere bepalende factor die maakt dat lessen écht veilig moeten zijn.

Welk burgerschapsonderwijs sluit aan?

Met die doelgroep-analyse in haar achterhoofd, begon Judith aan haar missie om iets toe te voegen aan sociale vaardigheidslessen. Ze onderzocht wat het godsdienst- en levensbeschouwelijk onderwijs te bieden konden hebben. Ook bracht ze in kaart wat andere ‘gesloten’ scholen binnen en buiten Aloysius doen aan burgerschapsonderwijs en sloot zich aan bij de Aloysiuswerkgroep burgerschap. “Heel goed om ideeën te kunnen toetsen bij collega’s, om te voorkomen dat je een tunnelvisie krijgt”, vindt Judith.

Het resultaat van de zoektocht werd Levo, de afkorting van levensbeschouwelijke en ethische vorming. Je zou kunnen zeggen dat dit burgerschapsonderwijs is, met elementen van sociale vaardigheden, maatschappijleer en filosofie en met een levensbeschouwelijke insteek.
“Aspecten vind je terug in de leerlijn die ik geschreven heb voor onze specifieke doelgroep. Het doel is het maatschappelijk bewustzijn van leerlingen vergroten en ze handvatten geven om straks te kunnen re-integreren.”

Meer over Levo

Hoe zit Levo in elkaar? “Ik besteed aandacht aan de thema’s uit de leerlijn sociale vaardigheden: samenleving, communiceren, toekomst, leefstijl en emoties”, somt Judith op. “Bij elk thema heb ik lessen gemaakt. De onderwerpen sluiten aan bij waarom leerlingen in De Hunnerberg zijn.”

Zo komen persoonlijke, maatschappelijke, relationele, morele en existentiële kwesties aan bod. Angst en verdriet, hoe je de toekomst ‘buiten’ voor je ziet, de zin van het bestaan, spijt en vergeving, hoe je je tot anderen in de leefgroep verhoudt of het missen van je vriend of vriendin of familie: door aan te sluiten bij wat leeft bij jongeren, is de kans dat Judith ze echt bereikt, groter.

Door maatschappelijke problemen naar jongeren toe te halen, kunnen zij zich daarmee identificeren en worden uitgenodigd daarover mee te denken. “Levensbeschouwelijk onderwijs biedt ruimte voor verschillende benaderingen vanuit uiteenlopende wereld-, mens- en godsbeelden”, licht Judith toe.

Belangrijk, want haar leerlingenpopulatie is heel divers. Naast een andere achtergrond en onderwijsniveau, identificeren jongeren zich als hindoe, moslim, christen of niet-gelovig.

Leren reflecteren

Neem de les over Pablo Escobar. Deze Columbiaanse drugsbaron is verantwoordelijk voor veel ellende en maakte onschuldig slachtoffers, maar werd mateloos populair onder de arme bevolking omdat hij honderden nieuwe huizen liet bouwen voor inwoners van sloppenwijken.

Leerlingen identificeren zich eerst snel met Escobar als ‘Robin Hood’, of als persoon. Mogelijk omdat zij zelf een crimineel stempel hebben en zich afgekeurd voelen door de maatschappij. Vraagt Judith ze om het perspectief in te nemen van een vader, moeder, zoon of andere nabestaande van slachtoffers van Escobar's terreur, ontstaat een heel ander gesprek.
Daarna beargumenteren leerlingen stellingen zoals: ‘het is belangrijker wat je met je geld doet, dan hoe je eraan komt’, of ‘crimineel gedrag is een logisch gevolg van het milieu waarin je bent opgegroeid’.
“Het gesprek hierover gaat indirect over autonomie, ethiek en de vrije wil”, legt Judith uit. “Leerlingen praten over zichzelf en de plaats die zij willen innemen in de maatschappij.”

De wereld naar binnenhalen

Zorgvuldig gekozen werkvormen maken de situatie veilig voor leerlingen, omdat zij zich aanvankelijk indirecter kunnen spiegelen aan de thema’s en lesvoorbeelden. “De les over de Amerikaanse wapencultuur slaat ook altijd goed aan”, merkt Judith. Die les raakt onder meer aan onderwerpen als democratie en mediawijsheid.

“Ik gebruik veel filmpjes. Internetgebruik is best lastig in ons geval – leerlingen mogen in principe niet online – maar ik vind het belangrijk dat we jongeren meenemen in het nieuws en ontwikkelingen. Anders gaan ze straks de samenleving in met de denkbeelden die leefden toen zij hier binnenkwamen.”

Ervaringen?

En: hoe bevallen de nieuwe leerlijnen van Levo? “Als leerlingen horen ‘levensbeschouwelijk onderwijs’, dan is hun eerste reactie: ‘saai’. Toch merk ik dat er altijd iets getriggerd wordt in de les.”

Jongeren hebben zoveel meegemaakt, uiteindelijk vertelt er één iets en dat brengt het gesprek op gang, constateert Judith. En dan is het de kunst om er ook een ander licht op te laten schijnen. “Ik probeer ook altijd duidelijk te maken waaróm dit thema aan bod komt. Soms brengen leerlingen ook zelf een thema in dat ze belangrijk vinden.”

Natuurlijk lukt het niet altijd, maar succeservaringen zijn er zeker. Judith: “Als leerlingen met elkaar in gesprek gaan, iets van hun verhaal delen en soms zelfs een ander inzicht bij elkaar teweeg brengen, dan ga ik echt heel blij naar huis.”